بسم الله الرحمن الرحیم

                     الّلهم صَلی عَلی مُحَمَّد وَ الِ مُحَمَّد

       معرفی شهر ری

ری ، شهری است کهن و باستانی که در قدمت با بابل و نینوا پهلو میزند . ری ، با قدمتی چند هزار ساله که بنای آن را به قرن هشتم (ق . م ) نسبت میدهند و با نامهای (راکس ، راگو و در اوستا رغه و در کتیبه ی بیستون ، راگا و درمتون یونانی ، راگو ، راگا ، راکیا و در سریانی ری ، دورا ، ودر زبان ارمنی ری و در پهلوی ری – رگ – راگا ، ظبط شده است .

در وندیداد از کتب مقدسه ی زرتشتیان آمده است ((دوازد همین کشور با شکوه که من "اهورا مزدا" آفریدم "رغه" است با سه نژاد . اهریمن پسر مرگ بر ضد آن آفت بی اعتمادی پدید آورد )) . در مجمل تواریخ (21 و 22 ) چنین می خوانیم :((منوچهر بدین جایگاه شهری از نو بنا نهاد … و آن را ماه جهان نام نهاد … ری در تقسیمات پیش از اسلام جزو سرزمین ماد بزرگ بوده و ماد راگیان یا ماد رازی نامیده میشده است . به هنگام سلطنت شا هان اشکانی اقامتگاه بهاری آنان بوده و بدان ارسیگه می گفته اند .مادها شهر قدیم "رِگ" یا "ری" را" اورپس" مینامیدند ، چون به عهد سلوکیان زلزله ی شدیدی شهر ری را ویران کرد و سلوکوس اول معروف به نیکاتر(280 _ 312پ.م)خرابی ها را مرمت وشهر را بار دیگر آباد گردانید و نام موطن خویش "اورپس" را بر آن نهاد . این نام بعدها به ارشکیه یا ارساکیه تبدیل گردید )) . در تورات ، ری به صورت "راگس"در کتابتوبیت ،وبه صورت "راگو"در کتاب ژوبیت آمده است .

ری عروس جهان و شاهراه دنیا و میانجی خراسان و گرگان و عراق بوده است . ابن فقیه آن را اُمّ البلاد ایران وبه سبب قدمتش شیخ البلادش نامیده (مختصرالبُلدان). در قرون اوّلیه ی پس از اسلام ، از مهمترین بلاد به شمار میآمد . محل اصلی آن ، نواحی اطراف تپه های جنوبی چشمه علی در شش کیلومتری جنوب شرقی تهران بود که به تدریج در امتداد نهر چشمه علی به سمت جنوب و جنوب شرقی گسترش یافت . در 1935م ،ضمن کاوش هایی که در دامنه ی جنوبی کوه چشمه علی و اراضی مشرف به باغ صفاییه در ری به عمل آمد ، ظرف هایی سفالین و مربوط به حدود شش تا چهار هزار سال قبل از میلاد کشف شده و روشن گردیده ، که در کنار و امتداد این چشمه کهن ، مردمی دارای تمدن می زیسته اند و از خود یادگارهایی باقی گذارده اند (ری باستان،1/9) . مستوفی در نزُهة القلوب(22) نیز آورده : در اواسط قرن دهم هجری ، مهدی عباسی آن بخش از ری را که در نیمه ی شرقی شهر و در جنوب کوه بی بی شهربانو واقع بود ، پی افکند و بر گرد آن خندقی حفر کرد و مسجد جامعی در آن جا به دست "عمار بن الخصیب" بنا نهاد و قلعتی جهت شهر احداث کرد که خندقی دیگر آن را در میان داشت ، این مجموعه را محمدیه نامید و مردم ری آن بخش از شهر مدینه یا شهرستان و قلعت را ،" کُهندژ " خواندند .

این شهر در طول تاریخ ، با گسترش به سمت جنوب و جنوب شرقی بدان جا رسید که در عهد اسلامی ، مُعظَم شهردر جنوب کوه بزرگ ری "کوه بی بی شهربانو" قرار داشت ، و این کوه ، شمال آن را بست . چنان که حمدالله مستوفی در تعریف از این شهر گفته است : "ری شهری گرمسیری است و شمالش بسته و هوایش متعفّن"(نُزهة القلوب،52)

      حدود شهر

ابعاد شهر را در منتهای گسترش آن ، یک فرسخ ونیم نوشته اند . بنابراین منابع ، حدود این شهر به قیاس آبادیهای کنونی به تقریب چنین بوده است : از جانب شمال غرب ، از اراضی منصور آباد و جوانمرد قصاب آغاز میشده ، و از جهت شمال ، ارضی حسین آباد و تقی آباد و امین آباد را در میان میگرفته ، و از امین آباد به سوی جنوب تا حدود اراضی فیروزآباد پیش میرفته ، از آن جا به سمت مغرب از حدود حاجی آباد می گذشته ، و تا زمین های کوه حصار امتداد داشته ، آنگاه به سمت شمال غرب ، و از مشرق مرقد حضرت عبدالعظیم(ع) می گذشته است ،چنان که مزار آن حضرت از طرف مغرب در خارج شهر و نزدیک به آن قرار میگرفته است . حدّ شهر ری ، آنگاه از جنوب امام زاده عبدالله به سوی شمال غرب ممتد میشده ، وبه اراضی جوانمرد قصاب اتصال می یافته است (ری باستان1/21) .

    آثار ری

 آثاری چون" چشمه علی " مربوط به چهار هزار سال قبل از میلاد ، " آتشکده ری" یا " تپه میل" متعلق به دوره ی ساسانیان ،"تپه و قلعه گبرها" ، "برج استودان" ،"دژاشکان" ، "گنبد اینانچ" ، "برج طغرل" ، "زندان هارون الرشید" ، "کاروانسرای شاه عباسی" و بازار سنتی به جا مانده از دوره ی قاجار ، از اماکن دل روبای ری به شمار می آیند .

 قلاع ری

 ری از دیر باز قلاعی رفیع و حصین داسته است که نام آنها را به هنگام توجه منابع به وقایع تاریخی آن سامان میتوان یافت . از جمله ی این قلاع می توان بدین نام ها اشاره داشت : دژ اشکان ، قلعه طبرک ، حصن زینبدی قلعه کنده کوه ، قلعه سرچاهان (ری باستان ،481) .

   تشیع در ری

تاریخ راهیابی تشیع به ری را میتوان در همان اول قرن اوّل هجری باز جسُت . البته برخی نویسندگان قدیم مانند یاقوت حُمَوی در معجم البلدان (2/901)ظهور تشیع در این شهر را از 275ق دانسته امّا قول یاقوت در این باره با توجه به دلایل تاریخی ، باطل و ناصواب مینماید .  از هنگام حیات حضرت امام محمد باقر (ع) به بعد ، امامان شیعه تا هنگام حضزت امام حسن عسگری و بعد از ایشان ، شیعیان ری غالباً از اصحاب معصومین(ع) میگردیدند . ونیز اخبار مربوط به مدت سکونت حضرت عبدالعظیم (250ق) در ری ، به روشنی نشان میدهد که شیعیان مدت ها پیش از تفوّق و استیلای احمدبن مارانی در 275ق در ری حضور داشته اند . به هر حال ، شیعیان ری به تدریج زیاد شده و بر قدرتشان افزوده میشد تا آنکه هنگام پادشاهی آل بویه فرا رسید . با به قدرت رسیدن بویهیان اهمیت ری فزونی یافت و در طول زمانی نه چندان کوتاه ، دانشمندان و فقیهان و عالمان و شاعران شیعی مذهب مشهوری از این شهر برخاستند .  

     معاریف شهر ری

   شهر ری در گذار اعصار و قرون ، رجال بزرگ دینی و سیاسی و علمی فراوان ، ونام آورانی از حکمت و فیلسوفان و حافظان حدیث و فقیهان و اقطاب و مشایخ و ادیبان را به جهان بشریت عرضه کرده است ؛ چنان که بیست و چند تن از عالمان شیعی این شهر از حواریان امامان (ع) از حضرت امام باقر (ع) به بعد بوده اند . دکتر حسین کریمان در ری باستان (2/264)، احوال نزدیک به 450 تن از مشاهیر رجال این شهر را آورده است(دایرةالمعارف تشیع ،8/416 – 418)، و صاحب منتقلة الطالبیه نام 47 امامزاده ، از نسل امام حسن مجتبی (ع) را که در ری بوده اند را جمع آوری کرده است(اختران فروزان ری و طهران، 468 – 488 ) .

    زلزله های ری

شهر ری بر روی (( گسل ری )) واقع شده است . ابن اثیر زلزله ی هولناک سال 241 ق را چنین روایت می کند : ((یک زلزله سخت در شهر ری واقع شد که خانه ها را ویران کرد و بسیاری از مردم که عده آنها بی شمار بود زیر آوار کشته شدند . مدت چهل روز آن زلزله تکرار شد و زیان بسیاری رسانید ))(تاریخ کامل ،11/246)

   تعرض به ری

سهمگین ترین تهاجم را به ری ، محمود غزنوی و سپس ایلغار مغول ، و در نهایت قتل عام تیمور باشد که باعث شد ری به کلی تخریب گردد . چنگیز ی ها و تیموری ها ، با تخریب کانال های آبیاری و قنوات و مزارع ، بنیه ی اقتصادی را منهدم ساختند ، امّا محمود غزنوی ضمن غارت "هزار هزار [یک میلیون ] دینار از اموال ری و جواهراتی به قیمت پانصد هزار دینار "(آل بویه و اوضاع زمان ایشان،312)دستور داد تا " کتابهای مردم ری را – پنجاه خروار – زیر جسد صاحبان آنها " (حماسه کبیر،607 ) بسوزانند ؛ و این یعنی ابتر ساختن رگه های فرهنگ و انسانی و رازی ها و ری .1

    1_    بژوهش : احمد آقا شریف

                                  رضا طاهرنژادجوزم